سخت‌گیری گوگل بر کاربران ایرانی شدت یافت

طبق گزارش کاربران ایرانی، گوگل در حال شناسایی کاربرانی است که با VPN از خدمات این شرکت استفاده می‌کنند. این موضوع ابتدا در احتساب آمار کاربران ایرانی در بازدید ویدئوهای یوتیوب و نمایش‌ندادن تبلیغات برای برخی یوتیوبر‌های ایرانی دیده شد که عملا بر درآمدشان تأثیر می‌گذارد. ظاهرا این تغییرات از بیست‌وسوم مارس (سوم فروردین) آغاز شده است. دلیل این مسئله چیست؟

از کجا شروع شد؟

از سال‌ها پیش تاکنون، همواره مخالفت‌های شرکت‌های تبلیغاتی با سیاست گوگل مبنی‌بر نمایش تبلیغات به کاربران کشورهای تحریم‌شده‌ گزارش شده است. برخی شرکت‌ها اعتراض کرده بودند که کاربران کشورهای تحریم‌شده، هیچ‌وقت مشتری آن‌ها نخواهند شد و گوگل باید سخت‌گیری بیشتری در این زمینه اعمال کند.

چنین اعتراضی دورازانتظار هم نیست. تصور کنید کاربر ایرانی با تغییر IP به تماشای ویدئو یوتیوب می‌نشیند و تبلیغاتی هم در میانه‌ی تماشا به او نمایش داده می‌شود؛ تبلیغاتی که هیچ‌ هدفی را در جذب مشتری نشانه نمی‌گیرند. به‌بیان‌دیگر، تبلیغ‌کنندگان یوتیوب به‌دنبال کسب درآمد و جذب مشتری برای سرویس‌هایش هستند و مخاطب ایرانی یوتیوب مشتری آن‌ها محسوب نمی‌شود؛ از‌این‌رو، پخش تبلیغ برای کاربران ایرانی و متقابلا کسب درآمد برای یوتیوبرهای ایرانی کاهش خواهد یافت.

حالا چه اتفاقی افتاده است؟

اتفاق رخ‌داده این است که کاربران ایرانی نمی‌توانند برخی خدمات گوگل را دریافت کنند؛ خدماتی که پیش‌از‌این به‌دلیل تحریم‌ها برایشان مسدود شده است یا پولی هستند.

این سرویس‌ها شامل چه مواردی می‌شود؟

طبق گزارش‌های کاربران ایرانی، این خدمات به‌جز تأثیر نمایش داده‌نشدن تبلیغات برای یوتیوبرها، سرویس‌های زیر را شامل می‌شود:

• گوگل آنالیتیکس
• مشتریان زیرساخت ابری گوگل (GCP) همچون اسپاتیفای 
• Developer Services (سرویس‌های مرتبط با توسعه‌دهندگان اندروید)
• گوگل dev
• مشتریان Firebase
• Youtube Premium
• Kaggle 
• Google OAuth 2.0 
• Google Prompt 
• Last.fm
• Slite.com

به‌طورکلی، گوگل سعی کرده است اقدامات سفت‌و‌سخت‌تری درقبال محدودیت‌هایی انجام دهد که پیش‌از‌این به‌دلیل تحریم‌ها لحاظ شده‌اند. این محدودیت‌ها همانند پیش، شامل حال سرویس‌های مدنظر کسب‌و‌کارها می‌شود و نه استفاده‌ کاربران عمومی. درنتیجه، تغییری در اصول قوانین گوگل رخ نداده و محدودیت‌ها شامل اقداماتی شده که تاکنون کشورهای تحریم‌شده آن‌ها را دور می‌زدند.

چگونه شناسایی می‌شویم؟

شاید سؤال پیش بیاید که وقتی با استفاده از VPN آدرس IP را تغییر داده‌ایم، چگونه باز‌هم شناسایی می‌شویم؟ نکته‌ی اول اینکه فهرست IPهایی که سرویس‌های وی‌پی‌ان از آن‌ها استفاده می‌کنند، مشخص است و برخی از این سرویس‌ها از آی‌پی‌های محدودی برای همه‌ی کاربرانشان استفاده می‌کنند. دسترسی به این آی‌پی‌ها برای گوگل و دیگر سرویس‌ها آسان است و ظاهرا گوگل سرویس‌های تحریم‌‌شده‌اش را برای کاربران این IPها مسدود کرده است.

نکته‌ی دوم این است که گوگل به‌واسطه‌ی سرویس‌های مختلفش اگر بخواهد، می‌تواند به موقعیت جغرافیایی کاربرانش پی ببرد. علاوه‌براین، آی‌پی اصلی و سرویس‌هایی را می‌تواند تشخیص دهد که در قالب پروکسی فیلترینگ را دور می‌زنند؛ ازاین‌رو، دسترسی سرویس‌هایش برای این کاربران را نیز مسدود کرده است. 

همان‌طورکه می‌دانیم، DNS (سیستم نام دامنه) نام وب‌سایت‌ها را به آدرس IP عددی تبدیل می‌کند تا رایانه آن را تشخیص دهد. سرورهای DNS را شرکت‌های ISP ارائه می‌دهند؛ یعنی ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی. شما می‌توانید با انجام آزمایشی ساده متوجه شوید VPN شما نشانی‌تان را لو می‌دهد یا خیر. البته با‌توجه‌به تمام کارهایی که در گوگل انجام می‌دهید و اطلاعاتی که در بازه‌های زمانی متفاوت دراختیار این شرکت قرار گرفته، راه‌های شناسایی کاربر ایرانی بسیار ساده است.

دلیل دیگر ممکن است نشت WebRTC باشد که با انجام آزمایشی دیگر می‌توانید به آن پی ببرید. بااین‌حال، بعید به‌نظر می‌رسد عامل نشت اطلاعات IP یا DNS کاربران ایرانی یکی از نهادهای کشوری باشد. نکته‌ای که باید بدانیم، این است محدودیت‌های جدیدی وضع نشده و سرویس‌های جدیدی مسدود نشده‌اند و ظاهرا گوگل تنها بر‌اساس سیستم Index جدیدی محدودیت‌ها را اعمال می‌کند که در شناسایی دقیق‌تر IP کاربران مؤثر است.

به‌احتمال قوی‌تر، چنین اتفاقی به‌دلیل قوانین جدید مالیاتی در ایالات متحده‌ی آمریکا رخ داده است. این موضوع را پیش‌تر در اعمال محدودیت‌های شدید برای فعالیت در حوزه ارز دیجیتال هم دیده بودیم. فعالان این حوزه به‌خوبی می‌دانند تنها با VPN نمی‌توانند به پنهان‌شدن IP خود مطمئن باشند و از اقدامات پیچیده‌تری برای کارشان ازجمله تنظیم منطقه‌ی زمانی و نقطه‌ی جغرافیایی سیستمشان بهره می‌برند.

می‌توان قاطعانه اعلام کرد گوگل پیش‌از‌این هم می‌دانست کاربرانش از چه کشورهایی از سرویس‌های متنوع این شرکت استفاده می‌کنند یا از یوتیوب درآمد دارند. باوجوداین، اگر قصد داشت تمام این خدمات را مسدود کند؛ چرا محدودیتی در استفاده از سرویس‌های عمومی اعمال نکرده یا تنها بخش کوچکی از بازدید ایرانیان از ویدئوها (نهایتا ۲۰ درصد) را در یوتیوب شناسایی کرده است؟ تحریم‌کردن دیگر سرویس‌های عمومی در چشم تمام دنیا، بسیار بی‌رحمانه و بعیدتر به‌نظر می‌رسد. باید اشاره کنیم که به‌تازگی قابلیت مسیریابی گوگل‌مپ در ایران فعال شده است؛ سرویسی که پیش‌از‌این در کشورمان خارج از دسترس بود.

تاکنون گزارش‌های بسیار اندکی از ایجاد اختلال در سرویس‌های جی‌میل و درایو گوگل برای کاربران ایرانی داده شده؛ اما این‌ها شامل حساب‌های کاربری می‌شود که از سرویس‌های تحریم‌شده و پولی استفاده می‌کردند و ممکن است با پیگیری از گوگل به صاحبانشان بازگردند.

درهر‌صورت، این سخت‌گیری‌ها جدید است؛ اما همان‌گونه که گفتیم، به‌صورت ویژه هم درقبال سرویس‌های گوگل اعمال نشده و با‌توجه‌به اینکه برای آن اطلاع‌رسانی نیز نشده است، به نظر نمی‌رسد بخشی از تصمیمی تعیین‌کننده و جدید باشد. همچنین، شرکت‌های نرم‌افزاری آمریکایی طبق قوانین خزانه‌داری آمریکا اجازه دارند به کشورهای تحریم‌شده سرویس‌های ارتباطی ارائه دهند و از این منظر، منطقی به‌نظر نمی‌رسد که سخت‌گیری شدیدتری اعمال شود.

ذکر این نکته مهم است که هدف تغییرات جدید مستقیما کاربران ایرانی نبوده‌اند؛ زیرا از سه ماه پیش کاربرانی از سراسر دنیا ازجمله مصر، کانادا، مکزیک و آلمان با و بدون VPN با همین مشکل مواجه شده‌اند؛ درنتیجه اتفاق مذکور به مشکلی فنی نزدیک‌تر است تا اقدامی محدودکننده. میلاد نوری، برنامه‌نویس فعال در حوزه‌ی تکنولوژی، با اشاره به شناسایی دقیق‌تر کشور کاربران به‌دست گوگل اعلام می‌کند که هدف تغییرات ایرانی‌ها نیستند. میلاد نوری در رشته‌توییتی توضیح داده است:

درواقع، تحریم جدیدی اتفاق نیفتاده و هدف تغییرات جدید هم مستقیما کاربران ایرانی نبودن؛ اما تغییر شیوه‌ی شناسایی باعث شده دسترسی به سرویس‌های از‌قبل‌تحریم‌شده برای کاربران ایرانی‌ و سایر کشورهای ایرانی سخت‌تر بشه.

به‌گفته‌ی او، برای سرویس‌های مالی و سرویس‌های مرتبط مانند تبلیغات نمی‌توان کار ‌خاصی انجام داد؛ اما برای سخت‌گیری بیشتر درباره‌ی سرویس‌های رایگان گوگل یا قسمت رایگان سرویس‌های تجاری مانند آنالیتیکس، فایربیس، اندروید استودیو و... لزومی وجود ندارد. او می‌افزاید استفاده‌ی کاربران از این سرویس‌ها قوانین آمریکا را زیر پا نمی‌گذارد و پیش‌تر هم این سرویس‌ها به‌اشتباه تحریم شده‌اند.

نوری درباره‌ی دلیل تحریم‌شدن سرویس‌های مذکور توضیح می‌دهد که احتمالا مشکل استفاده‌ی برخی محصولات گوگل از فهرست سیاه مشترک بوده است. درحقیقت، بیشتر سرویس‌های گوگل ازجمله سرویس‌های مالی از لیست سیاه مشترکی استفاده می‌کنند و با مسدود‌کردن آی‌پی‌های یک کشور، سرویس‌های غیرپولی هم به‌اشتباه از همان فهرست سیاه استفاده می‌کنند.

حال چه کنیم؟

برای کاربران عادی که از سرویس‌های مذکور استفاده نمی‌کنند، جای نگرانی وجود ندارد. کاربرانی که از سرویس‌های تحریم‌شده‌ی گوگل استفاده می‌کنند، باید از VPNهای معتبر و غیررایگان بهره ببرند. درواقع، گوگل هیچ سرویس یا محدودیت جدیدی برای کاربران ایرانی ایجاد نکرده است و صرفا سخت‌گیری بیشتری برای دسترسی کاربران ایرانی به سرویس‌هایی اعمال شده است که پیش‌تر تحریم شده بودند.

میلاد نوری می‌گوید مشکلات پیش‌آمده با پیگیری حل‌شدنی است:

تنها راه اینه که درخواست بدیم محصولات این‌چنینی از تحریم‌ خارج بشه. کاری که لازم نیست گوگل قوانین کشورش رو زیر پا بذاره؛ اما کار بخش زیادی از مردم ایران رو راه می‌ندازه. چند شب پیش، با چند تا از دوستان در‌ کلاب‌هاوس صحبت کردیم. نتیجه این شد فعلا فهرستی از سرویس‌هایی که فکر می‌کنیم ممکنه رفع تحریم بشه، جمع‌آوری کنیم و از‌طریق @digvan (خشایار نژاد، مدیر توسعه محصول ایرانی گوگل) پیگیری کنیم. در شرایط فعلی، حتی اگر یکی‌دو سرویس هم (مثل گیت‌هاب) رفع تحریم بشه، کار خیلی‌هامون راه می‌فته. اگر فقط یک مورد دسترسی به گوگل کلاد‌ رفع تحریم بشه، دسترسی به سایت‌های زیادی مثل اسپاتیفای و... ممکن می‌شه که از این سرویس گوگل استفاده می‌کنن.

این اتفاق تا کجا پیش می‌رود؟

در یک کلام، هنوز نمی‌توان با اطمینان گفت اقدامات گوگل در همین حد متوقف می‌شود و در‌عین‌حال، شواهدی دال بر اعمال سخت‌گیری شدیدتری هم دیده نمی‌شود. قوی‌ترین احتمال در هوشمندتر‌شدن مکانیزم شناسایی موقعیت جغرافیایی کاربران، تغییرات جدید در سیستم دریافت مالیات کشور آمریکا است.